Geçtiğimiz hafta Sudan’da başlayan ve halen sürmekte olan iç karışıklık dünya gündeminde önemli bir yer etti. Sudan ordusu ile paramiliter güç olan Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasında yaşanan çatışma Sudan halkını ve birçok ülkeyi alarma geçirdi.

HDK’nin kuruluşu Darfur’da isyancılarla savaşan Cancavid milislerine dayanıyor. 2003 yılında Darfur’da yaşanan krizde dönemin Sudan Devlet Başkanı Ömer el Beşir, isyancılara karşı savaşmak için Arap kökenli Cancavid milislerinden destek aldı. Darfur’da insanlık suçu işlendiği gerekçesiyle açılan davanın ardından Cancavid milisleri kontrol altına alındı. 

Sudan yönetimi 2010 yılında başlayan barış sürecinin ardından bu birliklerin orduya entegre edilmesi gerektiğini söyledi. 2014 yılında ise “Hızlı Destek Kuvvetleri” adıyla resmen tanıtılan HDK, Sudan istihbaratına entegre edildi. Muhammed Hamdan Dagalu liderliğindeki HDK, Beşir’in destekleriyle zamanla varlığını güçlendirdi. HDK, düzensiz göçü bastırmak ve sınır güvenliğini korumak amacıyla görev yaptı. Özellikle 2015’te başlayan Yemen iç savaşında Sudan ordusuyla birlikte bölgeye askeri destekte bulunan HDK, varlığını güçlendirdi. 2017 yılında Sudan Parlamentosu “Hızlı Destek Kuvvetleri Yasası’nı” kabul etti. 2018 yılına gelindiğinde ise sokak protestoları başladı. Protestolar karşısında Beşir’in yanında yer alan HDK, protestolar azaldığında halkın tarafına geçerken Beşir’in de devrilmesine katkı sağladı. Dagalu liderliğindeki HDK, Beşir’in devrilmesinden sonra hükümet ile daha da yakınlaşarak etkinliğini artırdı. HDK’yı orduya entegre etme çabaları gündeme geldiğinde ise Ordu ve HDK arasında anlaşmazlık ortaya çıktı. Sudan ordu şefi Abdülfettah el Burhan iki yıl içinde, ordunun askere alma kriterlerini paramiliterlere dayatarak yapmak istiyordu. Dagalu ise 10 yıllık bir süre ve 2013’te otokrat Ömer El Beşir’in 2019’da devrilmesinden önce Darfur’daki savaşı yöneten HDK askerlerine verilen rütbelere eş değer rütbeler istiyordu. Bu noktada uzlaşmaya varamayan iki askeri kuvvet 15 Nisan’dan bu yana çatışma hâlindeler. Sudan ordusu ile HDK arasında yoğun nüfuslu Hartum’da tankların kullanıldığı ve savaş uçaklarının hava saldırısı düzenlediği şiddetli çatışmalar 400’den fazla kişinin ölümüne ve binlerce kişinin yaralanmasına neden oldu. İki kuvvetin büyüklüklerine ilişkin net rakamsal veriler bulunmuyor. 

Yaşanan iç karışıklığın ardından birçok ülke Sudan’da olan vatandaşlarını bölgeden tahliye etmeye başladı. İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, İngiliz Silahlı Kuvvetlerinin İngiltere büyükelçiliği personelini ve ailelerini Sudan’dan tahliye ettiğini söyledi. Sunak, “İngiliz silahlı kuvvetleri, elçilik personeline yönelik şiddet ve tehditlerin önemli ölçüde arttığı bir ortamda, İngiliz diplomatların ve ailelerinin Sudan’dan karmaşık ve hızlı bir şekilde tahliyesini tamamladı” dedi. Başbakan, hükümetin “Sudan’da akan kanı durdurmak ve ülkede kalan İngiliz vatandaşlarının güvenliğini sağlamak için her yolu denemeye devam ettiğini” söyledi.

Güney Kore’de vatandaşlarını tahliye eden ülkeler arasında yerini aldı. Güney Kore, yaptığı açıklamada, Sudan’daki çatışmaların patlak vermesinden bu yana yüzlerce kişinin öldüğü Sudan’da mahsur kalan Güney Kore vatandaşlarını tahliye etmek üzere bir askeri uçak ve asker göndereceğini söyledi. Güney Kore Dışişleri Bakanlığına göre Afrika ülkesinde aralarında diplomatik personelin de bulunduğu 26 Güney Koreli tahliye edilmeyi bekliyor. Cumhurbaşkanı Yoon Suk Yeol, Sudan’daki durumun önümüzdeki günlerde daha da kötüleşebileceğine dair bilgi aldıktan sonra yetkilileri Korelilerin güvenli bir yere götürülmesine yardımcı olmaya çağırdı.

Japonya Öz Savunma Kuvvetleri ise C-130 nakliye uçağının Cibuti’ye doğru yola çıktığını açıkladı. Japonya aralarında büyükelçilik çalışanlarının da bulunduğu yaklaşık 60 Japon’un bulunduğunu belirtti.

ABD’li insan hakları avukatı Jehanne Henry, Kuzey’de “müstakbel bir sömürgeci olarak görülen Mısır, Sudan ordusunu destekliyor ve Sudan’ın Nil Nehri ve tarım arazilerinde çıkarı var. Güneyde Etiyopya’nın “Mısır’a karşı koymak da dahil olmak üzere kendi çıkarları var” dedi. Doğuda ise “Dagalu’yu destekleyen Birleşik Arap Emirlikleri, HDK’nin Yemen’deki Suudi koalisyonuna katılımından fayda sağladı ve HDK’ye silah satmış olabilir” diye ekledi. 

Amerikan ordusu, Amerikan elçilik personelini Hartum’dan tahliye etmek için üç adet Chinook helikopteri gönderdi, bir saatten az bir süre yerde kaldı ve 100’den az kişiyi çıkardı. ABD’li yetkililer, kalan diğer vatandaşların tahliyesi için önümüzdeki günlerde daha geniş çaplı bir çabanın olası olmadığı konusunda uyardılar.

Türkiye de vatandaşlarını tahliye etmeye başladı. Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Bu durumlara bağlı olarak da Sudan’da yaşayan vatandaşlarımızın tahliyesine yönelik Dışişleri Bakanlığımız ile planlama yaptık ve bunu uygulamaya başladık. Bir kısım vatandaşlarımızın Etiyopya üzerinden tahliyesi gerçekleşti” dedi.

Hâlâ tahliye ihtiyacı olan yerlere yönelik de faaliyetlerin devam ettiğini belirten Akar, şunları söyledi: “Bu yerlere yönelik çalışmalarımız sürüyor. Kalan vatandaşlarımızın Türkiye’ye tahliyesi için beş uçağımızı tahsis ettik. Bu uçaklarımızın emniyetli şekilde görevlerini yapabilmesi için gerekli planlama ve koordinasyon yapıldı. Süreci yakından takip ediyoruz. C-130 tipi üç uçağımızın, Hartum’un kuzeyindeki Wadi Sayidna’dan 210 vatandaşımızın tahliye etmesine yönelik çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Diğer taraftan da A400M tipi iki uçağımızı da Port Sudan’a indirdik. Orada 250 vatandaşımızın olduğu yönünde bilgimiz var. Bu uçaklarımızdan biri birazdan vatandaşlarımızı yurda getirmek için Port Sudan’dan havalanacak.” dedi.

Bugün Milli Savunma Bakanlığı yaptığı açıklamada ise nakliye uçağına ateş açıldığı belirtildi. Açıklamada, “Çatışmaların devam ettiği Sudan’da mahsur kalan vatandaşlarımızı tahliye görevi için Wadi Sayidna’ya giden C-130 tahliye uçağımıza hafif silahla ateş açılmıştır. Uçağımız emniyetle inişini gerçekleştirmiştir. Personelimizde yaralanan olmamakla birlikte uçağımızda da gerekli kontroller yapılmaktadır.” ifadeleri yer aldı. 

Yüz ölçümü bakımından Afrika’nın üçüncü ülkesi olan Sudan’ın Nil Nehrine kıyısı var. Aynı zamanda komşuları Mısır ve Etiyopya da Nil Nehrinin kıyısında yer alıyor. Mısır, Nil Nehri sebebiyle Sudan’la yakın ilişkilere sahip. Birleşik Arap Emirlikleri ise Yemen Savaşı sebebiyle HDK’ye yakınlığını sürdürüyor. Eski Başkan Beşir bilindiği üzere döneminde insanlık suçu işlemekle suçlanmıştı. Uluslararası Ceza Mahkemesi ise El Beşir’i soykırımla suçladı. Sudan 2020’de İsrail’le ilişkileri güçlendirmeyi kabul etmesinden sonra ABD ise Sudan’ı terörü destekleyen ülkeler listesinden çıkardı. Batı ülkelerinin ilerleyen dönemlerde çatışma karşısında sergiledikleri tutumlar ve çatışmaya dair güncel gelişmeler C4Defence’te yer almaya devam edecek.